-اهمیت و ضرورت سرمایه های فکری
امروزه سرمایه فکری اعم از دانش، تجربه، مهارت شخصی، روابط خوب و توانایی فناوری، منبع مهم مزیت رقابتی و عامل کلیدی سود آوری شرکت محسوب می شود. دو عامل مهم که موجب افزایش کیفیت عملکرد شرکت ها طی دو دهه گذشته شده است، جهانی شدن و فزونی تغییرات فناوری است. در این محیط ، سرمایه فکری و دارایی های نامشهود عوامل مهم موفقیت هستند. در رقابت اقتصادی جدید، دارایی های مبتنی بر دانش فراهم کننده یک مزیت رقابتی ذاتی هستند ( مجتهدزاده و همکاران ، ۱۳۸۹ ، ص ۱۱۰ ) . امروزه جنبه نامشهود اقتصاد بر پایه سرمایه های فکری بنیان نهاده شده و ماده نخستین و اصلی آن، دانش و اطلاعات است. سازمان ها برای مشارکت در بازارهای امروزین، در هر شکل و نوع به اطلاعات و دانش برای بهبود عملکرد خود نیازمندند (خاوند کار و همکاران، ۱۳۸۷ ).
با توجه به این که دارایی های دانشی در سازمان های دانش محور زیادی، به عنوان منابع اولیه مزیت رقابتی به حساب می آیند(Lev,2001).محیط کسب وکار مبتنی بر دانش، نیازمند رویکردی است که دارائی ها ناملموس جدید سازمانی مثل دانش و شایستگی های منابع انسانی، نوآوری، روابط با مشتری، فرهنگ سازمانی، نظام ها، ساختار سازمانی وغیره را در برگیرد. دراین میان، نظریه سرمایه فکری توجه روزافزون محققان دانشگاهی و دست اندرکاران سازمانی را به خود جلب کرده است. از طرف دیگر در اقتصاد دانش محور حال حاضر، سرمایه فکری بخش مهمی از ارزش شرکت ها محسوب می شود. توانایی برای مدیریت و کنترل سرمایه فکری مستلزم این است که شرکت ها بتوانند سرمایه فکری را شناسایی، اندازه گیری و گزارش کنند. ( Meer-Kooistra et al.,2001,P.459)
سرمایه انسانی را می توان مهمترین دارایی های سازمان تلقی کرد. بنابراین انتظار می رود سازمان هایی که
از سرمایه فکری و انسانی بالاتری برخوردارند عملکرد مالی آن ها نیز بالاترباشد. سرمایه فکری سرمایه ای فراتر از دارایی های فیزیکی و دارایی های مشهود است. امروزه سهم سرمایه فکری به دلیل تولید دانش و اطلاعات و در نتیجه تولید ثروت در اقتصاد مبتنی بر دانش می تواند نقش مهمی در خلق ارزش افزوده و تولید ناخالص داخلی داشته باشد. به همین دلیل در سطح بنگاه های اقتصادی نیز عملکرد مالی سازمان ها می تواند تحت تأثیر دارایی های فکری و سرمایه انسانی قرار گیرد(روشنی اصل و همکاران، ۱۳۹۲،ص۲).
سرمایه فکری به عنوان یک عامل تولید ثروت در مقایسه با سایر دارایی های مشهود و فیزیکی، ارجحیت بیشتری پیدا می کند ( سیدنقوی و همکاران ، ۱۳۹۱ ، ص ۵۴ ) .دارایی های فکری و به خصوص سرمایه های انسانی جزو مهم ترین دارایی های سازمانی محسوب می شوند و موفقیت بالقوه سازمان ها ریشه در قابلیت های فکری آ نها دارد(Abeysekera,2006) . اگرچه اهمیت سرمایه فکری با توجه به بازار رقابتی امروز، همواره در حال افزایش است اما اکثر سازمان ها ، با مشکلات زیادی به دلیل نادیده گرفتن اثر سرمایه فکری شان رو به رو می شوند؛ چرا که وجود سرمایه فکری به دلیل ماهیت و ویژگی های آن در این شرکت ها پنهان مانده است.,۲۰۱۱) .( Maditinos et al
پژوهش های سرمایه فکری را می توان در چهار دسته مفهوم سازی، طبقه بندی، سنجش و گزارش قرار داد ( ۲۰۰۷ ، Huang). هرچند که آل علی می گوید « هنوز درباره چگونگی تعریف و طبقه بندی دارایی های نامشهود سازمان ها توافقی وجود ندارد » ( ۲۰۰۴ ، Al-Ali) . شایستگی های انسانی، ساختار درونی و ساختار بیرونی را از اجزای سرمایه فکری تعریف کرده اند ( ۲۰۰۵ ، Wang) . ادوینسون و مالون[۱] سرمایه فکری را به دو دسته انسانی و ساختاری تقسیمکرده و سرمایه مشتری و سرمایه سازمانی(مشتمل بر فرایندی و نوآوری) را در داخل سرمایه ساختاری قرار می دهد. استیوارت[۲] سرمایه ها ی انسانی، ساختاری و مشتری را برای سازه سرمایه فکری متصور می شود، بروکینگ[۳] سرمایه فکری را متشکل از دارایی انسانی، زیربنایی، مالکیت معنوی و بازاری عنوان کرده (نمامیان و همکاران،۱۳۹۰،ص۳) و درنهایت ، روس[۴] و همکاران سرمایه فکری را در چهار دسته انسانی، ساختاری، نوآوری و توسعه و درنهایت ارتباطی می گنجانند در ادامه، به دلیل
اجماع اکثر پژوهشگران، ابعاد سه گانه سرمایه فکری بحث شده و به دنبال آن فرضیه ها آورده میشوند
(شهائی ،خائف الهی ،۱۳۸۹ ، ص ۷۵) .
الف) سرمایه انسانی- کارکنان یک سازمان، سرمایه فکری را از طریق شایستگی ها، طرز فکرها و زیرکی فکری خود خلق می کنند. این شایستگی ها شامل مهارت ها، تحصیلات و طرز تفکر کارکنان است که اجزای رفتاری آنها را تحت پوشش قرار می دهد. زیرکی فکری، فرد را قادر می سازد تا عملیات را تغییر دهد و راه حل های نوآورانه ای را برای حل مشکلات سازمانی ابداع نماید(حاجی کریمی و همکاران،۱۳۸۸ ، ص۶۷) . سرمایه انسانی بیانگر انبارش دانش در قابلیت جمعی شرکت برای استخراج بهترین را ه حل ها از درون اذهان و داشته های تک تک کارکنان است . ادوینسون و مالون سرمایه انسانی را دانش، مهارت، نوآوری و توانایی تجمعی تک تک افراد شرکت برای رفع کارهای در دست اقدام تعریف می کنند بلک و لینچ دریافتند ده درصد افزایش در سطح تحصیلات کارگران، موجب نه درصد افزایش بهره وری در شرکت های تولیدی و سیزده درصد افزایش بهره وری در شرکت های غیرتولیدی شده است از طرفی، افزایش میزان آموزش کارکنان ممکن است ، به افزایش خلاقیت و بهره وری کارکنان، سودآوری، رضایت مندی و وفاداری مشتریان منجر شود (شهائی ،خائف الهی ،۱۳۸۹ ، ص ۷۵) .
درباره ی حفظ کارکنان توانمند، هالتوم و همکاران می گویند ترک خدمت کارکنان مستعد برای سازمان ها گران تمام می شود. به علاوه، شرکت هایی که کارکنان سودمند خود را حفظ می کنند، در مخارج صرفه جویی کرده و مشکلی در حفظ سرمایه فکری آن ها ندارند ( ۲۰۰۵ ، Holtom et al) .
کارکنانی که دانش و مهارت خود را در سازمان به کار می گیرند، فرصت کسب مزیت رقابتی را فراهم کرده و در مقابل سازمان هم می کوشد تا با افزایش حقوق، به اصطلاح زحمات آن ها را جبران و تلافی کند. همچنین، همکاری کارکنان با یکدیگر، نبوغ و خلاقیت در ارایه ایده های کاربردی، قابلیت یادگیری در محیط کار و مواردی از این قبیل می توانند به بهبود عملکرد سازمانی یاری رسانند. برای مثال، کارتیمی، مکانیسم مهمی برای یادگیری دسته جمعی و مبادله دانش در میان اعضای تیم است ( ۲۰۰۴ ، Seleim et al) .
تعهد و شایستگی کارکنان بر مؤلفه هایی چون عملکرد شغلی، بهره وری و وفاداری مشتریان تأثیر دارد
(۱۹۹۸ ، Ulrich) .
ب) سرمایه ساختاری- سرمایه ساختاری را شامل همه مخازن دانش غیر انسانی در سازمان تعریف می کنند که شامل پایگاه داد ه ها، چارت های سازمانی،دستورالعمل های فرایندی، راهکارها و هر آن چیزی است که به سازمان ارزشی بیشتر از دارایی های مشهود آن می دهد (حاجی کریمی و همکاران،۱۳۸۸ ، ص ۷۲ ) . سرمایه ساختاری شامل تمامی ذخایر غیرانسانی دانش در سازمان ها است ( ۲۰۰۲ ، McElroy) .
سرمایه ساختاری عبارت از دانش موجود در فناوری اطلاعات، حق ثبت محصولات، طرح ها و مارک های تجاری است ادوینسون و مالون، سرمایه ساختاری را شامل سخت افزارها، نرم افزارها، پایگاه های اطلاعاتی، ساختار، حق اختراع، علایم تجاری، و تمامی ظرفیت های سازمانی که حامی بهره وری سازمان هستند، تعریف می کنند (شهائی ،خائف الهی ،۱۳۸۹ ، ص ۷۶) و شامل همه ذخایر غیرانسانی دانش در سازمان ، و دربرگیرنده پایگاه های داده، نمودارهای سازمانی ، دستورالعمل های اجرایی فرآیندها، استراتژی ها، برنامه های اجرایی و به طور کلی هرآن چیزی است که ارزش آن برای سازمان بالاتر از ارزش مادی اش باشد. سرمایه ساختاری، دامنه گسترده ای از عناصر ضروری را پوشش می دهد. مهم ترین آ نها معمولاً شامل فرآیندهای مهم اجرایی سازمان، چگونگی ساختاربندی آ نها، سیاست ها، جریا نهای اطلاعاتی و عناصر
پایگاه های داده، رهبری و سبک مدیریت آن ، فرهنگ سازمان و … طرح های پاداش کارکنان است
( مهرنوش ، ۱۳۹۱ ، ص ۳۱ ) .
سرمایه ساختاری خوب، فضای مناسبی را برای تشریک دانش، رشد دانش جمعی، کاهش زمان انتظار، و بهره وری کارکنان فراهم می آورد . سرمایه ساختاری ضمن بهبود عملیات و فرایندهای کاری، به شرکت ها کمک می کند تا اطلاعات را جایگزین اقلام مادی و سهام کنند (شهائی ،خائف الهی ،۱۳۸۹ ، ص ۷۶) .
در زمینه سرمایه ساختاری طراحی و اجرای سیستم اطلاعاتی پیشرفته یا مهندسی مجدد فرآیند ها موجب تسریع در خدمت رسانی به مشتریان شود ، با ارایه خدمات کارآمد و بهنگام به مشتریان، سطح رضایتمندی و وفاداری مشتریان از خدمات بانکی افزایش یافته و می توان امیدوار بود مشتریان رابطه خود با بانک مزبور را کماکان ادامه دهند . بی تردید، افزایش طول دوره ارتباط مشتریان با بانک (یعنی وفاداری آن ها ) به افزایش سودآوری و نیز ارزش بازار آن منجر می شود ( ۲۰۰۲ ، Johnson) .
ج) سرمایه مشتری / رابطه ای- سرمایه رابطه ای ، شامل همه روابطی است که بین سازمان با هر فرد یا سازمان دیگری وجود دارد.این افراد و سازمانها می توانند شامل مشتریان، واسطهها، کارکنان، تأمینکنندگان، مقامات قانونی ، جوامع ، اعتباردهندگان ، سرمایه گذاران و . . . .…. باشند( مهرنوش ، ۱۳۹۱ ، ص ۳۱ ) .
سرمایه مشتری، هم ارزش فعلی روابط سازمان با مشتریانش و هم ارزش اقتصادی بالقوه برگرفته از این روابط در آینده را در بر دارد. از اینرو، جوهره سرمایه مشتریان در دانش نهفته در کانال های بازاریابی و ارتباط با مشتریان واقع است که یک سازمان طی دوره تولّد طراحی کرده و یا در اصطلاح می گستراند . مفهوم سرمایه ارتباطی شامل دانش موجود در تمامی روابطی است که سازمان با مشتریان، رقبا، تأمین کنندگان، انجمن های تجاری، و مؤسسه ها و نهادهای دولتی برقرار می کند (شهائی ،خائف الهی ،۱۳۸۹ ، ص ۷۶) . شناسایی نیازهای مشتریان، رسیدگی به شکایات آنان، مهیا ساختن کانال های توزیعی اثربخش برای خدمات، و نیز توان ارایه خدمات با کیفیت و بهنگام می تواند بر رضایتمندی و وفاداری مشتریان و به طبع بر سهم بازار اثر بگذارد ( ۱۹۹۸ ، Daugherty) .
منظور از سرمایه ارتباطی کلیه دانش قرار گرفته شده در روابط یک سازمان با محیط خود شامل مشتریان، عرضه کنندگان، مجامع علمی و غیره است. به عقیده چن مهمترین جزء یک سرمایه ارتباطی، سرمایه مشتری است، زیرا موفقیت یک سازمان در گرو سرمایه مشتری آن است ( ۲۰۰۴ ، Chen) .
شکی نیست کارکنان وفادار، اهمیت زیادی در تعیین سود بلندمدت شرکت ها داشته و از این رو، مدت زمان وفاداری مشتریان می تواند نوعی دارایی نامشهود و ارزش آفرین برای آن ها باشد . اگر مشتریان، قراردادهای بلندمدت با شرکت امضا کنند؛ یعنی آنان به شرکت اعتماد داشته و مایلند تا همراهی و همگاهی خود با شرکت را کماکان حفظ کنند و با این شرایط، می توان امیدوار بود که حداقل عملکرد سازمان کاهش نیافته است و در بهترین شرایط، بهبود یابد (شهائی ،خائف الهی ،۱۳۸۹ ، ص ۷۷ ) .
به طورکلی، شواهد امر نشان می دهد سرمایه مشتری که به عنوان یک پل و واسطه در فرایند سرمایه فکری عمل می کند، عامل اصلی در تبدیل سرمایه فکری به ارزش بازاری است. شکی نیست بدون سرمایه مشتری، نمی توان به ارزش بازاری یا عملکرد سازمانی جامه عمل پوشانید. از این رو، همان طور که چن و همکاران می گویند « رشد سرمایه مشتری به حمایت از سوی سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری بستگی دارد »
(۲۰۰۴ ، Chen ) . و هرچه این حمایت بیشتر باشد، سرمایه مشتری می تواند تأثیر زیادتری را بر عملکرد سازمانی داشته باشد.
در شکل زیر مقایسه مفهوم سازی های سرمایه های فکری به تصویر کشیده شده است (نمامیان و همکاران،۱۳۹۰،ص ۷):
۱-Edvinson & Malon
۲-Estivart
۳-Broking
۴-Roos
متن فوق تکه ای از این پایان نامه بود
برای دیدن جزئیات بیشتر ، خرید و دانلود آنی فایل متن کامل می توانید به لینک زیر مراجعه نمایید:
