تعدیل سوگیری شناختی-مؤلفه تفسیر و علائم اضطراب اجتماعی و ترس

دانشگاه شیراز

دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی

پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی

گرایش بالینی

عنوان:

اثربخشی برنامه تعدیل سوگیری شناختی-مؤلفه تفسیر و توجه بر علائم اضطراب اجتماعی و ترس از ارزیابی منفی و اثر زنجیره‌ای این مؤلفه‌ها در افراد با‌ اختلال اضطراب ‌‌اجتماعی

پژوهش حاضر از نوع تحقیقات آزمایشی با طرح پیش‌آزمون-پس‌آزمون همراه با گروه کنترل محسوب می‌شود. در این طرح، برنامه تعدیل سوگیری شناختی، مؤلفه‌های توجه و تفسیر، به عنوان متغیر مستقل و نمره سوگیری توجه، سوگیری تفسیر منفی، سوگیری تفسیر خنثی، علائم اضطراب اجتماعی و ترس از ارزیابی منفی نیز به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شدند. لازم به ذکر است متغیرهای سن و تحصیلات به عنوان متغیر کنترل اعمال شدند.

۳-۲- جامعه آماری

کلیه دانشجویان دختر در حال تحصیل دانشگاه دولتی شیراز و دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز در نیمسال دوم سال تحصیلی ۹۲-۹۱ و نیمسال اول سال تحصیلی ۹۳-۹۲ که واجد علائم اضطراب اجتماعی بودند، به عنوان جامعه آماری این پژوهش در نظر گرفته شدند. با توجه به فراوانی موقعیت‌های اجتماعی اجتناب‌ناپذیر برای دانشجویان، دامنه ۳۰-۱۸ سالگی سن شروع اختلال و نرخ شیوع بیشتر اختلال در زنان (سردارآبادی، ۱۳۸۵)، جامعه آماری فوق برای اجرای طرح حاضر تعیین شد.

۳-۳- نمونه و روش نمونه‌گیری

آزمودنی‌های این پژوهش به روش نمونه‌گیری در دسترس به دست آمدند. در گام نخست فراخوان‌هایی با تمرکز بر علائم بنیادی اضطراب اجتماعی در دانشکده‌ها و خوابگاه‌ها نصب شد تا افراد واجد علائم با محقق تماس بگیرند. افراد داوطلب، پرسشنامه هراس اجتماعی[۱] کانور (۲۰۰۰) را به عنوان ابزار غربال تکمیل نمودند و در صورت کسب نمره بالاتر از خط برش (۱۹) و برآورده ساختن ملاک‌های شمول، در پژوهش شرکت داده شدند و به تصادف در یکی از گروه‌های چهارگانه قرار گرفتند.

ملاک‌های شمول بدین ترتیب بود: (۱) عدم سوء مصرف یا وابستگی به مواد مخدر (۲) فقدان اختلالات روانپزشکی در زمان اجرای پژوهش (۳) عدم دریافت درمان‌های روانشناختی و روانپزشکی در حین اجرای پژوهش.

در نهایت ۸۰ نفر که به تصادف در دو شرایط آزمایشی تعدیل سوگیری تفسیر و اصلاح سوگیری توجه در قالب گروه‌های آزمایش و کنترل (جمعاً چهار گروه ۲۰ نفره) جای گرفتند، در پژوهش شرکت نمودند.

۳-۴- ابزار پژوهش

۳-۴-۱- پرسشنامه هراس اجتماعی (SPIN)

این پرسشنامه توسط کانور و همکاران (۲۰۰۰) با هدف سنجش هراس اجتماعی تدوین شده است. پرسشنامه یک مقیاس خودسنجی ۱۷ ماده‌ای است که ۳ خرده مقیاس فرعی ترس (۶ ماده)، اجتناب (۷ ماده) و ناراحتی فیزیولوژیک (۴ ماده) را شامل می‌شود. هر ماده بر اساس مقیاس ۵ درجه‌ای لیکرت (از ۰= ابداً تا ۴= بی‌نهایت) درجه‌بندی می‌گردد. نقطه برش ۱۹ با کارایی و دقت تشخیصی ۷۹/۰، افراد با اختلال اضطراب اجتماعی و بدون اختلال را از هم متمایز می‌سازد.

پرسشنامه مزیت‌های کوتاه بودن، سادگی و سهولت نمره‌گذاری را داراست و می‌تواند به عنوان یک ابزار معتبر برای سنجش علائم اختلال اضطراب اجتماعی به کار برده شود و با توجه به اینکه نسبت به کاهش علائم در طی زمان حساس است، می‌تواند به عنوان ابزار غربالگری و نیز برای آزمون پاسخ به درمان در اختلال اضطراب اجتماعی و یا تمییز دادن درمان‌های با کارآیی متفاوت به کار گرفته شود (کانور و همکاران، ۲۰۰۰).

کانور و همکاران (۲۰۰۰) پایایی مقیاس را به روش بازآزمایی در گروه‌های با تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی برابر با ۷۸/۰ تا ۸۹/۰ گزارش نموده‌اند. همچنین ضریب آلفا برای کل مقیاس برابر ۹۴/۰ و برای مقیاس‌های فرعی ترس ۸۹/۰، اجتناب ۹۱/۰ و ناراحتی فیزیولوژیک ۸۰/۰ به دست آمده است. روایی همگرا برای کل مقیاس در مقایسه با نمرات هراس اجتماعی فرم کوتاه (BSPS) با ضرایب همبستگی ۵۷/۰ تا ۸۰/۰ گزارش شده است. عبدی (۲۰۰۴؛ به نقل از طالع‌پسند و نوکانی، ۲۰۱۰) همسانی درونی کل مقیاس را به روش آلفای کرونباخ برابر ۸۶/۰ و پایایی به روش بازآزمایی را ۸۳/۰ گزارش نموده است. وی اعتبار محتوایی مقیاس را نیز با توجه به نظر سه تن از اساتید روانشناسی تایید نمود.

۳-۴-۲- پرسشنامه اضطراب اجتماعی لیبوویتز (LSAS)

لیبوویتز (۱۹۸۷؛ به نقل از خورشیدزاده، برجعلی، سهرابی و دلاور، ۱۳۹۰) با هدف ارزیابی شدت اختلال اضطراب اجتماعی و اجتناب این پرسشنامه را تدوین نمود. پرسشنامه ۲۴ ماده دارد که ۱۳ گویه آن مربوط به اضطراب عملکرد و ۱۱ گویه دیگر مربوط به اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی است و آزمودنی می‌باید به هر گویه برحسب اضطراب و اجتناب خود پاسخ دهد.

بر اساس هنجارهای صورت گرفته، نمرات بین ۶۵-۵۵ اضطراب اجتماعی متوسط، ۸۰-۶۵ اضطراب اجتماعی قابل ملاحظه و ۹۵-۸۰ اضطراب اجتماعی شدید را مطرح می‌کند و بالاتر از این میزان نشان دهنده اضطراب اجتماعی بسیار شدید است (لیبوویتز، ۱۹۸۷؛ به نقل از خورشیدزاده، برجعلی، سهرابی و دلاور، ۱۳۹۰).

در تحلیل عامل مقیاس، چهار عامل تعامل اجتماعی، صحبت کردن در جمع، ترس از مورد مشاهده قرار گرفتن، خوردن و نوشیدن در جمع استخراج شده است (هیمبرگ و همکاران، ۱۹۹۹). پایایی مقیاس به روش بازآزمایی بعد از ۱۲ هفته ۸۳/۰ و معنادار در سطح ۰۱/۰ و همسانی درونی آن ۹۵/۰ گزارش شده است.

۳-۴-۳- فرم کوتاه مقیاس ترس از ارزیابی منفی (FNES-B)

فرم کوتاه مقیاس ترس از ارزیابی منفی دارای ۱۲ ماده پنج گزینه‌ای است که به روش لیکرت (۱= هرگز صدق نمی‌کند تا ۵= تقریباً همیشه صدق می‌کند) میزان اضطراب تجربه شده افراد در برابر ارزیابی منفی را می‌سنجد (لری، ۱۹۸۳). بررسی‌ها همبستگی بالای این ابزار (۹۶/.) با فرم اصلی را نشان داده‌اند؛ همسانی درونی کل مقیاس نیز ۸۹/۰ گزارش شده است. همچنین تحلیل واریانس یک سویه تفاوت معنادار گروه بیماران با اختلال اضطراب اجتماعی و آزمودنی‌های غیر مضطرب گروه گواه را نشان داد.

داداش‌زاده، یزدان دوست، غرایی و اصغرنژاد فرید (۱۳۹۱) فرم کوتاه پرسشنامه ترس از ارزیابی منفی (FNES-B) را به فارسی ترجمه و اعتبار محتوایی آن را توسط سه نفر از اساتید روان‌شناسی بالینی و روان‌پزشکی مورد تایید قرار داده‌اند. پایایی این آزمون به روش بازآزمایی و با فاصله زمانی دو هفته برابر با ۹۸/۰ و همسانی درونی آن به روش آلفای کرونباخ ۸۳/۰ به دست آمد.

[۱] Social Phobia Inventory (SPIN)

متن کامل در این لینک: اثربخشی برنامه تعدیل سوگیری شناختی-مؤلفه تفسیر و توجه بر علائم اضطراب اجتماعی و ترس از ارزیابی منفی و اثر زنجیره‌ای این مؤلفه‌ها در افراد با‌ اختلال اضطراب ‌‌اجتماعی